Futbol; en basit tabiriyle bir top, iki kale, iki takımla oynanan, kendine has kuralları, sınırları olan, topun tamamını rakip kale çizgisinden geçirme oyunudur.
Geçmişten günümüze futbol her 10 yılda bir evrim geçirmiş ve şu an ki modern formuna ulaşmıştır ama günümüzde hâlâ 50'lilerin, 60'ların futbolunu oynayan takımlar ve ülkeler de yok değil.
Bu durum kimi zaman tek maç kimi zaman ise uzun periyotlar hâlinde karşımıza çıkıyor.
Bu durumu bilgi çağında bilgiden yoksun olma, bilgiyi tümüyle reddetme, çağa ayak uyduramama ve olaylara geleneksel yaklaşma olarak da bölümlendirebiliriz.
Bugünkü konumuz;
Futboldaki mevkiler, bu mevkilerdeki oyuncu profilleri ve başka mevkilere evrilen oyuncular
"Kısaca" mevkileri tanımlayıp o mevkiler için oyuncu örnekleri vermeye çalışacağım ve son bölümde evrilen oyunculardan bahsetmeye çalışacağım.
Açıklamaya geçmeden önce bu bölüm için yararlandığım kitap olan "Scout Açısı" adlı kitabın yazarı Mahmut Sinan Pala'ya çok teşekkür ederim.
KALE
Çizgi Kalecisi: İsminden de anlaşılacağı üzere performans alanı kısıtlı olan buna karşın göstereceği reflekslerle, yer tutuşuyla ve yan toplardaki aktifliğiyle bu ismi alan kaleci profili. (Dean Henderson, Uğurcan Çakır)
Libero Kaleci: Çizgi kalecisinden farklı olarak müdafaa alanı daha fazla olan, ayağını da elleri kadar etkili kullanabilen, pas oyununda olan ve rakibin yakaladığı ani kontrataklarda kalesini terkedip savunma yapabilen kaleci profili. (Neuer, Ederson, Muslera)
SAVUNMA
Stoper: İki türlü formda karşımıza çıkan mevki. İlk form; İkili mücadeleyi seven, fizik gücü yüksek hem topa hem rakibe etkili müdahaleleri bulunan sert savunmacı. (Stam, Nesta, Vidic)
İkinci form; Savunma yapmanın dışında oyunu geriden yöneten, savunmadan hücuma ilk geçişi sağlayan, ileriye ve terse uzun paslar deneyen savunmacı. (de Ligt, Upamecano, Bonucci)
Libero: Libero denilince akla ilk gelen isim hiç şüphesiz Franz Beckenbauer. Adam adama markaj yapıp diğer stoperleri boşa çıkaran, hem defans önündeki toplu oyunda bulunup hem de defans arkasına atılan toplara müdahale eden savunmacı. Beckenbauer'den sonra örnek vermek doğru olmayabilir ama günümüzde çok az temsilcisi olduğu için Merih Demiral örneği verilebilir.
Defansif Full Bek: Dörtlü savunmanın sağında ve solunda görev alan, çoğunlukla hücumlara 3. bölge girişine kadar destek veren, rakibin kanat etkinliklerini etkisiz hâle getirip kademe ve ters kademeyi kollayarak rakibin opsiyonlarını kapatan oyuncu. (Hans Hateboer, Robin Gosens)
Kanat Bek: Kendi kanadında savunmadan daha çok hücumda yer alan oyun boyunca savunmadan hücuma hücumdan savunmaya mesafe kateden, hızlı bek oyunculara verilen isim. (Alex Telles, Achraf Hakimi)
Inverted Wingback: Diğer beklerin aksine kanatlara destek vermek yerine merkeze kayarak ön libero ve merkez orta saha gibi görev alan pasör oyunculardır. (J. Cancelo, Zinchenko, K. Walker, B. Mendy)
ORTA SAHA
Ön Libero: Bu mevki için liberonun defansif orta saha versiyonu desek yanlış olmaz sanırım. Topa ve rakibi bozmaya yönelik müdahalelerde bulunan, oyunun kurulumunda diğer orta sahalara göre daha az etkinliği olan, topu saklayan, kademeye giren, beklerin açığını kapatan ve ani kontrataklarda rakibin hücumunu önleyen orta saha oyuncusu. (Busquets, Ndidi, Fabinho)
Regista: Bir başka deyişle defansif oyun kurucu. Geriden oyun kurma rolünü üstlenen, etkili kısa ve uzun toplar atabilen, gerek bekleri oyuna dahil ederek gerekse defans arkasına paslar atan yaratıcı orta saha oyuncusu. (Pirlo, Xabi Alonso, P. Scholes)
Merkez Orta Saha: Takım hücuma çıkarken ön liberoya destek olan, orta sahada pas istasyonu olup ikinci bölgedeki sahipsiz topları toplayan, set oyununda ikinci bölgede kalarak savunmayla hücum arasında pas bağlantısı oluşturan, 5 numara diye tabir edilen oyuncu. (de Jong, Goretzka, Verratti)
Box to Box: Görev alanı iki ceza sahası arasında olduğu için ismini buradan alan, koşu mesafesi yüksek, topu taşıyan, dağıtan, savunmaya geçişlerde alan kapatan, hücuma geçişlerde tempo belirleyen orta saha oyuncusu. (Gerrard, Lampard, Pogba)
Mezzala: Box to box'tan farklı olarak topla ilişkisi daha yüksek olan zaman zaman kanatlarda da rol alabilen ve bu sayede kanat oyuncusunu içe yönlendirebilen 8,5 diye adlandırılan orta saha oyuncusu. (Milinkovic-Savic, Ziyech)
Ofansif Oyun Kurucu (10 Numara): Takımı taşıyan, oyun kuran, orta saha ile hücum arasında görev tanımı olan, ikinci ve üçüncü bölge arasında köprü vazifesi gören, markajdan kurtulup top dağıtabilen, oyunun temposunu ve yönünü belirleyen, tekniği yüksek yaratıcı orta saha oyuncusu.
(M. Özil, W. Sneijder, B. Fernandes, P. Coutinho)
HÜCUM
Wide Winger: Türkçe'si geniş kanat oyuncusu, hücuma genişlik kazandıran, topla mesafe kateden, hücumda içe yönelmek yerine çizgiye inen hızlı kanat oyuncusu. (Adama Traore, Gareth Bale)
Inside Forward: İç Forvet, kanatta genellikle ters ayakla içe mesafe kateden ve bu sayede bek oyuncusuna da alan açıp oyuna genişlik kazandıran hücum oyuncusu. (M. Salah, E. Hazard)
Wide Target Man: Merkezden koşular yapan, kaleye sırtı dönük oynayarak adeta duvar olup hücum ve orta saha oyuncularına paslar çıkaran, oyunu havadan da oynayabilen, kanatta oynadığında savunmaya da destek veren hücum oyuncusu. (Manzdukic, D.Calvert-Lewin)
Raumdeuter: Spesifik bir pozisyon olan Raumdeuter, set oyunu oynayan dominant takımların rakibi hataya zorlamak için oynattığı serbest profildeki oyuncu. Net bir kanat, orta saha, hücum oyuncusu değildir. Bir 10 numara ya da Trequartista kadar topla oynamayıp daha çok topsuz oyunda varolan oyuncudur. (Thomas Müller)
Sahte 9: Üçlü hücum hattında merkez forvetin markajdan kurtulmak için geriye gelmesiyle diğer iki hücum oyuncusuna ve orta saha oyuncularına pozisyon oluşturma görevi üstlenen, rakip defans ile orta sahası arasında konumlanarak avantaj elde etmeye çalışan hücumcu. (Firmino, Fabregas, Messi)
İkinci Forvet: İkili hücum hattında santrforun yanında gezici rolde olup rakip orta sahaları bozan, forvetle orta saha karışımı bir formda santrfor destekleyicisi, ceza sahası içinde beklemek yerine markajdan kurtulabilen, sezgileri kuvvetli hücum oyuncusu. (L. Martinez, Papu Gomez)
Pivot: Uzun boyu ve fizik gücüyle hava hakimiyeti sağlayan, kaleye sırtı dönük oynayarak orta saha ve kanat oyuncularına duvar olabilen, daha çok merkezde rol alıp takım savunmasını en ileri uçtan başlatan, gol atmanın dışında hücum ve orta saha oyuncularına da fırsatlar yaratan hücum oyuncusu. (Lewandowski, A. Sörloth)
Santrfor: Hücumun her yerinde görev alabilen, golcü, bitirici, deplase olabilen, pozisyon bilgisi ve tekniği yüksek, oyun içerisinde proaktif kalabilen en önemli hücum oyuncusu. (C. Ronaldo, Z. Ibrahimovic)
Poacher: Kelime anlamı, kaçak avcı. Birçoklarının bildiği tabirle beleşçi golcü. Savunmaya katkı vermeyen, hücumda ise en doğru zamanda en doğru yerde olabilen çoğunlukla tek dokunuşla ve sezgileriyle bitiricilik sağlayan hücum oyuncusu. (Ruud van Nistelrooy, O.G. Solskjaer)
Trequartista: Topla oynamayı seven, savunmada takıma destek vermeyen, topu ayağına bekleyen, her türlü hücumcuyla oynayabilen ve hücumun her yerinde yer alabilen, gezici rolde olup sürekli boş alan arayan, saf yetenek yıldız oyuncu. (Gheorghe Hagi, Kaka, Messi)
Teknik Adamların İsteğiyle Başka Mevkilere Evrilen Futbolcular
- Sergio Ramos, Real Madrid'de Mourinho'nun isteğiyle sağ bek oynarken stopere evrildi.
- D. Alaba, Sol bek oyuncusu olmasına rağmen Avusturya Milli takımında 10 numara olarak da oynadı. Şu an için ise stoperde görev almakta.
- Fabregas, Kariyerinin bir döneminde Barça'da Sahte 9 oynadı.
- Eto'o, Esas mevkisi santrfor olan oyuncu zaman zaman 10 numarada da görev aldı. Inter ile kariyerinin zirvesine çıktı. R. Benitez'in sol kanatta oynamalısın isteğini "Sadece Mourinho için sol kanat oynarım" diyerek geri çevirmişti.
- Kevin de Bruyne, Şu ana kadar ki kariyerinde hücumun her bölgesinde görev almış bir oyuncu.
- Kimmich, Joker oyuncu tabirine en uygun oyuncu belki de. Öyle ki sağ bek, ön libero, merkez orta saha oynamanın dışında kariyerinde stoper oynamışlığı dahi var.
- T. Henry, Arsenal'de Top Classs seviyede santrforken Barça'da hünerlerini sol kanatta da gösterdi.
- Pirlo, 10 numaradan, merkez orta sahaya son olarak ön liberoya geçiş yapan başarılı bir oyuncu, en başarılı performansını Regista olarak gösterdi desek haksızlık olmaz sanırım.
- G. Bale, Sol bek olarak başlayan Tottenham kariyeri, hızlı bindirmeleri ve etkili kanat performansı sonrası kendisinin Real Madrid'e transferini sağlayan etken oldu.
- J. Milner, Merkez orta saha oyuncusu ama ihtiyaç halinde sağ iç, sol iç, sağ bek ve sol bek olarak da görev aldı.
- D. Mertens, M. Sarri'nin isteğiyle sol kanattan santrfora evrildi. 10 numarada da görev yapmakta.
- P. Lahm, Kimmich gibi Bayern'in jokeri olan bir oyuncu. Özgün mevkisi sağ bek olmasına karşın 200 maçın üzerinde sol bek olarak da görev almıştır.
- Mascherano, Barça'da tiki-taka tandemi için ön liberodan stopere evrildi.
Daha birçok örneği de buraya ekleyebiliriz. Hiç şüphesiz bu listenin Süper Lig için olanını da hazırlamak mümkün ama buradaki esas anlatmaya çalıştığım konu;
Oyun sürekli değişiyor, gelişiyor, oyuncular evriliyor, oyun evrim geçiriyor, mevkiler, tanımlar ve örnekler çoğalıyor.
"Bu oyuncu burada oynar mı?" cümlesini kullanmadan önce o oyuncunun fizik durumu, o mevkiye yatkınlık derecesi, mental durumu, psikolojisi, motorik özellikleri, çalışma azmi ve hayata karşı bakış açısı dahi gözden geçirilmeli. Tüm bu parametrelerin sonunda o oyuncunun o mevkiye uygun olup olmadığı kararlaştırılsa dahi yine de verimliliği tartışmaya açıktır.
Çünkü futbolu futbol yapan şey, içinde çok fazla ihtimal ve çok fazla bilinmezlik olmasıdır.
Ve bu hâliyle hayatın kendisine fena hâlde çok benzer.
Simon Kuper'in de dediği gibi;
"Futbol Asla Sadece Futbol Değildir"